Ograniczenie władzy rodzicielskiej a pozbawienie praw rodzicielskich
Władza rodzicielska rodziców nad dziećmi jeśli jest wykonywana prawidłowo nie podlega żadnej ingerencji z zewnątrz. Jeżeli jednak jedno albo oboje rodziców nie wykonują tej władzy w ogóle lub wykonują ją w sposób nieprawidłowy to sąd rodzinny może podjąć działania zmierzające do poprawy sytuacji w jakiej znajduje się ich dziecko..
Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego z nich do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Kodeks rodzinny przewiduje taką sytuację, w przypadku gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom nie będącym ze sobą w związku małżeńskim jednakże to ograniczenie musi być wskazane konkretnie i rodzaj uprawnień i obowiązków przyznanych drugiemu z rodziców musi być dokładnie określony. Zasada ta ma również zastosowanie w sytuacji, gdy rodzice pozostają ze sobą w związku małżeńskim, lecz żyją w rozłączeniu (osobno). Ograniczając władzę rodzicielską sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego dziecka ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Sąd przy orzekaniu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej zawsze kieruje się dobrem dziecka. Nie bez znaczenia pozostają tu wiek, stopień związania uczuciowego dziecka z rodzicem, płeć dziecka oraz fakt posiadania przez niego rodzeństwa, które powinno wychowywać się razem. Istotne są również okoliczności dotyczące rodziców, takie jak: ich kwalifikacje osobiste pozwalające na prawidłowy i pełny rozwój psychiczny i fizyczny dziecka pozostające w związku z właściwościami psychicznymi rodzica, stopniem zaangażowania uczuciowego, wiekiem oraz stanem zdrowia. Sąd wybierając rodzica z pełnią praw rodzicielskich będzie również zwracał uwagę na jego możliwości finansowe, zarobkowe oraz warunki mieszkaniowe. Jednakże żadna z powyższych przesłanek brana pod uwagę z osobna nie powinna decydować o przyznaniu władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców. Sąd orzekając o przyznaniu władzy rodzicielskiej ma na względzie całokształt właściwości psychicznych i możliwości majątkowych rodzica.
Pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej jest najostrzejszym środkiem ingerencji sądu opiekuńczego w sferę stosunków między rodzicami a dziećmi, przez jego zastosowanie bowiem rodzice tracą całkowicie tę władzę. Ze względu na tak daleko idące skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej sąd może je orzec tylko wtedy, gdy stosowane dotychczas łagodniejsze środki nie dały rezultatu, bądź gdy z uwagi na drastyczne okoliczności danego przypadku jest oczywiste, że stosowanie środków łagodniejszych byłoby niecelowe. Art. 111 § 1 KRO przewiduje trzy rodzaje przyczyn pozbawienia władzy:
- trwałą przeszkodę w jej wykonywaniu (np. jedno z rodziców na stałe przebywa daleko za granicą, choroba alkoholowa)
- nadużywanie tej władzy (np. przemoc domowa)
- rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka (np. głodzenie dziecka)
Skutkiem pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej jest utrata ogółu praw i obowiązków składających się na tę władzę, a na ich miejsce wchodzi opieka. Rodzice jednak nie tracą innych praw i obowiązków, jakie przysługują im względem dziecka z tytułu stosunku rodzicielskiego. Korzystają więc ze stanu cywilnego pochodzenia dziecka od nich, zachowują prawo do alimentów od dziecka, prawo dziedziczenia po nim.
Sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej